Rys. B. Brosz

Wykorzystanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych w postępowaniu sądowym było tematem przewodnim Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Legal Innovation”, która odbyła się we Wrocławiu w dniach 21–22 kwietnia 2017 r. pod patronatem „IT w Administracji”. Poruszane w trakcie wystąpień zagadnienia skłaniają do refleksji co do miejsca Polski na arenie międzynarodowej w kontekście stopnia rozwoju tzw. elektronicznego rządu (rozumianego jako ogół przedsięwzięć legislacyjnych, organizacyjnych oraz technicznych mających na celu wspomaganie realizacji zadań publicznych za pomocą nowoczesnych rozwiązań technologicznych). Współcześnie w krajach Unii Europejskiej przeobrażeniu ulegają dotychczasowe instytucje procesowe, oczekiwania uczestników postępowania, a także pozycja i rola organów sądowych. Priorytetowym założeniem jest dążenie do polepszenia jakości życia obywateli poprzez usprawnienie społecznej i ekonomicznej organizacji za pomocą narzędzi informatycznych. Znajduje to odzwierciedlenie w rozwoju koncepcji elektronicznego rządu, która ewoluuje od instrumentów zapewniających wymianę informacji pomiędzy organami władzy publicznej do interakcji na płaszczyźnie organ – jednostka1. Komisja Europejska (KE) wskazała, że celem podejmowanych inicjatyw powinno być stworzenie procedur w działalności krajowych władz publicznych, które byłyby bezpieczniejsze, szybsze, lepsze, łatwiejsze w użyciu i przystępniejsze przy optymalizacji wykorzystania technologii informacyjnych2. Jak oceniła KE, w zakresie wymiaru sprawiedliwości kluczowym zagadnieniem jest zapewnienie sprawnego przebiegu postępowania oraz efektywnej wymiany informacji pomiędzy uczestnikami postępowania a organami sądowymi, a także pomiędzy samymi organami.

Trendy informatyzacji sądownictwa

Zapewnienie wysokiej dostępności usług elektronicznych, a co za tym idzie – wdrożenie efektywnego systemu teleinformatycznego służącego obsłudze zaplecza administracyjnego (ang. back-office) stanowi jeden z priorytetów Unii Europejskiej. Materialnym tego wyrazem jest informatyzacja europejskich postępowań transgranicznych, tj. europejskiego postępowania nakazowego oraz europejskiego postępowania w sprawach drobnych roszczeń, co jest efektem projektu e-CODEX oraz realizowanego obecnie e-CODEX Plus (e-codex.eu).

Dedykowane rozwiązanie, które systematycznie wdrażane jest w poszczególnych krajach UE, opiera się na innowacyjnych rozwiązaniach oraz interoperacyjności.

Nowoczesne i efektywnie działające systemy teleinformatyczne dla sądownictwa i administracji publicznej oraz powiązane z nimi usługi elektroniczne, w tym elektroniczna obsługa dwustronnej komunikacji pomiędzy obywatelem a organem (również z sądem), wdrożono praktycznie we wszystkich krajach Unii Europejskiej3 jako alternatywę dla tradycyjnych form, takich jak osobiste stawiennictwo lub wysyłka za pośrednictwem operatora pocztowego.
 
Wśród krajów, które korzystają z tego typu nowoczesnych rozwiązań, można wymienić: Finlandię, Niemcy, Austrię, Czechy, Wielką Brytanię, Włochy, Hiszpanię, Francję, Estonię. Choć trend ten zmierza w dobrą stronę, nie sposób przeoczyć jego słabych stron. W przypadku niektórych systemów ujawniły się m.in. ograniczenia w zakresie archiwizacji dokumentów pierwotnie utrwalonych w postaci elektronicznej. Minusem jest też brak alternatywnej dla podpisu elektronicznego metody identyfikacji, brak wdrożonej elektronicznej wymiany danych pomiędzy poszczególnymi systemami teleinformatycznymi, ograniczenie tylko do niektórych podmiotów publicznych (ograniczenie podmiotowe) lub tylko do niektórych usług (ograniczenie przedmiotowe). Słabą stroną jest również brak jednolitych procedur, co skutkuje tym, że różne podmioty publiczne podlegają odrębnym przepisom regulującym obsługę systemów teleinformatycznych.

Niektóre kraje spoza Unii Europejskiej również wdrożyły dedykowane systemy teleinformatyczne wspierające proces zarządzania sprawami w sądach powszechnych oraz komunikację elektroniczną z obywatelem. Jako przykład tych państw można wskazać Gruzję, Turcję i Stany Zjednoczone (wdrożono w nich systemy Electronic Filing Service Provider (EFSP) oraz Case Management/Electronic Case File System (CM/ECF), które stanowią moduł back-office dla systemu Public Access to Court Electronic Records (PACER).

Informatyzacja po polsku

W naszym kraju również wdrożono systemy teleinformatyczne, które wspierają obsługę usług elektronicznych. W administracji publicznej funkcjonuje system ePUAP, z kolei w sądownictwie system Elektronicznego Postępowania Upominawczego (EPU) i system obsługujący elektroniczne postępowanie wieczystoksięgowe, w przyszłości powstanie system Centralny Rejestr Upadłościowy (CRU); w zakresie back-office wdrożono zaś systemy repertoryjno-biurowe: SAWA, Sędzia2 i Praetor. Do słabych stron systemów sądowych należy zaliczyć m.in. brak jednolitego punktu kontaktowego dla obywatela (konieczność posiadania wielu tożsamości), system licencjonowania, który należy uznać za już archaiczne rozwiązanie w przypadku systemów repertoryjno-biurowych, a także ograniczenie przedmiotowe (tylko niewielka część procesów sądowych obsługiwana jest elektronicznie). Mocnymi stronami są z kolei możliwość komunikacji elektronicznej z sądem (przynajmniej w niektórych sprawach) oraz zarządzanie sprawami sądowymi z poziomu systemu teleinformatycznego (elektroniczne systemy repertoryjno-biurowe są obecnie wdrożone we wszystkich sądach).

W programie Międzynarodowej Konferencji „Legal Innovation” przewidziano panel, który poświęcono kwestii koncepcji Elektronicznego Biura Podawczego (EBP) w Polsce. Podczas spotkania omówiono model niemiecki (wykład wygłosił dr Christoph Munz), model włoski (Francesco Tregnaghi), model hiszpański (Ignacio Delgado González) oraz model francuski (Monique Stengel). Na tym tle stopień informatyzacji usług publicznych w Polsce pozostaje wciąż na zbyt niskim poziomie. Nie zmienia tego nawet fakt, że ostatnie lata są okresem burzliwej informatyzacji wymiaru sprawiedliwości, czego efektem są sprawnie i efektywnie działające systemy, które niewątpliwie wspierają pracę profesjonalnych pełnomocników. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje protokół elektroniczny, który zmienił oblicze sal sądowych, a także Portal Informacyjny i Portal Orzeczeń, które uprawnionym lub upoważnionym podmiotom zapewniają dostęp do informacji (traktowanych jako publiczne) o sprawie lub do orzeczeń sadów powszechnych po anonimizacji. Warto również wspomnieć o sukcesie EPU oraz Elektronicznego Potwierdzenia Odbioru (EPO), platformie eMS, która oferuje dostęp elektroniczny do Krajowego Rejestru Sądowego, Krajowego Rejestru Karnego i Nowej Księgi Wieczystej i umożliwia rejestrację spółki przez internet (S-24), a także o nowym systemie do obsługi elektronicznego postępowania wieczystoksięgowego.

[...]

Autorka jest radcą prawnym, doktorem nauk prawnych, wykładowcą akademickim, członkiem Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych we Wrocławiu, pracownikiem Centrum Kompetencji i Informatyzacji Sądownictwa, kierownikiem projektu w Ministerstwie Sprawiedliwości.